Oshiholekwa shofani osho sha monika mo

Momukunda Ompangela moshitopolwa shUukwiyu wUushona, omwa kala aalumentu yaali: Nampata naKanakule. Nampata okwa li omulumentu e hole oompata ngedhina lye. Kombinga onkwawo, Kanakule okwa li e na okana okule ngedhina lye. Aalumentu mbaka uuna ya tsakanena ohaya kala ye na oohapu na ihadhi gogoka. Aanamukunda oyendji oya kala ye ya shi nawa kutya ngele owa yi moompata na yo ito ya sindi. Megongalo kapu na ngu kwa li keehe ya shi, oshoka nomongeleka ohaya patana.

Esiku limwe kuusita Nampata okwa li a popitha Kanakule kofani ye ‘Nkandi’ nokwa li a tindi oku ithanwa ‘Nkandi’ netompelo kutya ndyoka ka li shi edhina lye, ihe ofani. Okuza kesiku ndyoka Nampata okwa kala ha kundu noku ithana Kanakule kofani ye noluhindo. Aluhe ngele Kanakule a popithwa nenge i ithanwa kofani ye oompata dhaahe na ezimbuko ohadhi yi mo.

Omunyoli gwoshinyolwa shika okwa kala oyihontali yoompata dhawo lwiikando oyindji. Shika osha pendutha omadhiladhilo mu ye gokusinasina kutya ofani oshike naanaa nosho wo onziililo yawo.

Natu tale nduno kefatululolo nokonziililo yofani pawufupi. Ofani oyo ethigululwadhina ndyoka hali longithwa kaakwanezimo ayehe, lya yooloka kedhina lyotango, ano edhina ndyoka okanona haka pewa pevalo. Niitya yilwe, olyo edhina etiyali ndyoka hali holoka puuthemba womuntu mboka tawu vulu ku kala onzapo yevalo, okamutse okutumbula po wala iishona.

Muuyuni wonale aantu kaya li ye na oofani. Shika osha hala kutya ngiini mbela? Shika otashi ti wala kutya ofani oshinima oshipe. Shi ikolela kuDiescho (n.d) ofani oya tamekelwe okulongithwa tango momumvo eyuvi limwe nomilongohamano nahamano (1066). Otashi vulika wu kale to ipula kutya mbela omolwashike noshe ende ngiini? Opo wu yelelwe kwaashika natu tale komadhina ga holoka metesitamendikulu (etesitamendi ekulu) ngaashi: Moses, Ambelehamu (Abraham), Nowa okutumbula po wala gamwe. Ngele onde ku pula ofani yaMoses nenge yaNowa kutya oyini eyamukulo ndyoka itoli pe ndje.

Epulo oli li nduno mpaka kutya omolwashike ofani ye ya melongitho? Ofani oye ya melongitho pethimbo lyomapangelo giilongo, nelalakano lyokutala kutya omuntu kehe okwa li peni, opo ku talike mboka kwa li itaya futu iifuta yokomumvo muuyuni wonale, sho osho wu wete nonena omazimo ngoka ga kala ihaga futu iifuta yokomumvo shi ikolela kondjokonona nonena kage na oofani.

Oshiholelwa natu tale kedhina lyomunyekadhi omukulu gwa-Ingilanda (England) Elizambetha omutiyali (Elizabeth II). Ngele onde ku pula ofani yomunyekadhi ngoka olye oto yi pendje? Otashi vulika wu kale to ti omutiyali (II) ihe ndjoka onomola wala tayi ulike kutya ye omunyekadhi omutingapi; mompito ndjika otayi ulike kutya omunyekadhi omutiyali. Omwenyo gwe nagu vululukwe nombili.

Ngele otatu tala koshiholelwa oshikwawo omukwaniilwa ngoka ta lele Ingilanda payife oKalesa omutitatu (Charles III). Omukwaniilwa nguka na ye ke na fani. Edhina lye olya landulwa wala konomola ndjoka tayi ulike kutya ye omukwaniilwa omutingapi, mompito ndjika omukwaniilwa omutitatu.

Pawulingwisitikamofolohi, ano payilongo lyelaka oonomola ndhoka oha dhi ithana iityamwaalu. Omukwaniilwa nosho wo omunyekadhi ngoka kaye na fani. Nokuli omunyekadhi ngoka ka li ha futu iifuta yokomumvo sigo omomumvo eyuvi limwe omathele omugoyi nomilongo omugoyi nandatu (1993) moka a li i iyamba a kale ha futu iifuta yokomumvo.

Pethimbo ndiyaka ofani oya li wo tayi longithwa okutala ngoka ina tuma omwana/oyana kiita, opo shi ningile oshi pu epangelo oku mona omukunda gwawo. Osha li wo oshi pu uuna aakwiita ya galuka kiita okumonika kutya oya yambukile peni, oshoka aantu yofani yimwe oya li haya zi pomudhingoloko gumwe sho osho wu wete nonena oofani dhi na omahala mpa dhi na omidhi nonando payife aantu yofani yimwe taya adhika mpeya naampeyaka, omolwomatembu.

Osha simana okutumbula kutya muuyuni wanakanena ofani ezimo. Shika otashi ti wala kutya ofani oyo shimwe shomwaambyoka ya hanganitha omazimo nonando payife aantu oye shi tala ko sha fa shaahe na uushili, oshoka omazimo shi taga topoka naantu taya ende taya hulu ko nekwatathano otali ende wo tali kana po mokati komazimo. Ngele owa sinasina nawa aantu yofani yimwe oyezimo limwe ashike. Ofani oya ningila nduno aantu oshi pu oku idhimbulula kutya yo oyezimo limwe.

Monale aamwayinathanagona oya li ya pitikwa oku ihokana na kapwa li hapu gandjwa iigonda. Ehumokomeho shi lye ya olye ya nomalunduluko.

Otaku hokololwa kutya opwa li oonkundathana miigwana ku yandwe eyihokano mokati kaamwayinathanagona. Okwa li nduno kwa adhika etsokumwe ku tamekwe okulongithwa ofani ku keelelwe ehokanathano mokati kaamwayinathanagona. Shika osha li nduno she egululile aalumentu omweelo ya ye komikunda dhilwe ya ka konge aakulukadhi po opo nee pwa za iigonda. Yo yene iigonda kayi shi omudhigulwakalo gwOshaafulika. Ondi wete moshinyolwa tashi ka landula ko otatu ka tale omeho keyityo nonziililo yiigonda.

Monena aantu oyendji otaya nkotsekeko omadhina gawo koofani, netompelo aniwa kutya omuntu gumwe ashike oye ta mono oluvalo ngoka nokuli momazimo ogendji kehe ko we. Oshiholelwa ezimo ngele oli na ofani Shifela oyo wala tayi kala tayi longithwa nokomapipi tage ya. Mboka yi ishi aanandunge oya nkotsekako omadhina gawo koofani dhawo ngaashi ando ngame omumwandje edhina lye oTaleni ota kala nduno e na ofadhi ndji: Shifela-Johannes nopuuthemba we otapu kala nduno pwa nyolwa ngeyi: Shifela-Johannes Taleni.

Enkotseko lyoofani olya vuka wo maahokanwa yamwe. Aakulukadhi yamwe shampa ya hokanwa ohaya nkotseke ofani dhawo kudhaasamane yawo, opo aniwa kaaya kanithe ofani dhawo. Nandi tye ando omuholike gwandje oku na ofani Nuuyoma ota kala nduno e na ofani Shifela-Nuuyoma.

Okuya pehulilo mpaka itatu vulu okuthamuna ngele osha puka nenge inashi puka, okee opwa pumbwa okuningwa omahitululosinasino gomuule, opo naanaa ku talike oshizemo shenkotseko lyoofani. Shimwe shomiizemo tashi vulu okutengenekwa otaku vulu ku tiwe oshinima shika osha hayula nokukanitha omidhi dhoofani notatu ka adha aamwayinathanagona tayi ihokana, shoka inaashi pitikwa momuthigululwakalo gwAawambo nomiigwana yilwe. Shika otashi ke eta wo monakuyiwa ku ka kale ku na aantu ye na oofani dha tungwa po koofanigona oohamano dha nkotsekwa, oshoka kehe gumwe ota ka nkotseka ko ofanigona nenge edhina lye kofaninene ye.

Hugunina, ondi wete oshinima shika otashi eta wo etopoko momazimo, oshoka aantu mboka yi ishi aanandunge otaya kambadhala oku itongola ko komazimo nelalakano lyokutota po omazimo gawo. Hugunina lela, osha simana aluhe tu wilikwe koshitumbula shi: Edhina ekogidho.

  • *Johannes Shifela omunawinolaka keyithano nomunyoli. Ota kwatathanwa naye kontumwamalungula ndjika:shifelajohannes@gmail.com

Stay informed with The Namibian – your source for credible journalism. Get in-depth reporting and opinions for only N$85 a month. Invest in journalism, invest in democracy –
Subscribe Now!

Latest News