Riruako a londodha ofamili ya Von Trotha

Riruako a londodha ofamili ya Von Trotha

E TALELOPO lyaakwanezimo yOndjayi yiita kwali (yokundowishi) ndjoka tayi ya okutalelapo Namibia – oya ningilwa omatilitho komuwiliki gwAaherero.

Ofamili ndjika yaangoka a li nale Ondjayi yiita pethimbo lyepangelo lyaNdowishi, otayi talelepo mu Namibia pahiyo lyAaherero. Aantu ye li omulongo nagumwe yofamili ya Von Trotha okwa tegelelwa ya kale ya thika mu Namibia nena – konima yoomvula ethele nandatu (103) konima sho hekulu gwonale Ndjayi Lothar von Trotha a ningilwa oshipotha sho a li a kambadhala okudhimapo omuhoko gwAaherero.Oya hiwa nee kOlaata yomagumbo guukwaniilwa wAaherero ge li hamano opo ka kale po pethimbo lyoshituthi shAarerero shoka hashi dhimbulukiwa konyala omumvo kehe pOmaruru shoka hashi ithanwa White Flag of Commando.Oshituthidhimbuluko shika otashi ka kala ko pOmaruru oshiwike shika.Elenga enene lyAaherero Kuaima Riruako okwa indile opo ku ningwe ehololomadhiladhilo li li ompinge naatatelipo mboka, e ta londodha wo kutya naya etelele aagameni yawo sho taye ya ku Namibia.”Ondu uvite nayi kutya uunona wa Von Trotha otau ya ku Namibia,” Riruako osho a popi ngaaka oshiwike sha zi ko mOradio yOshiherero.”Kandi shi kutya otaye ya huka ya ninge naanaa shike, oshinima shika kashi li muuwanawa wandje.”Elenga enene lyAaherero olya li lya popi oohapu ndhika oshiwike sha zi ko pu Lephalale mu South Afrika pethimbo lyokudhimbulukwa okuya kwElenga enene lyAaherero Chief Samuel Maharero mu South Afrika mu Septemba omumvo 1907.Riruako ta ti kewete naanaa kutya “omolwashike nenge tutye esimano oli li peni kofamili ya Von Trotha okuya mu Namibia omanga tu li monkalo ondhigu.””Sho Von Trotha teya mu Namibia, na etelele aagameni ye opo yee ye mu gamene.Sho ta ka talelapo ehala mpoka e tu dhipagela, opo a ka tale ehala ndyoka nkene lyatya, otashi vulika a kale ina galuka ko e na omwenyo.”Omuntu ngoka a hiya ofamili ya Von Trotha, ota dhana nomulilo.Omuntu nenge aantu mboka taya ningi iinima mbika yokuhiya aantu mboka, naya kale ya tseya ngeyi kutya otaya eta uupyakadhi,” Elenga enene lyAaherero ta li popi ngaaka pOtjiwarongo.The Namibian okwa li a ulukilwa omushangwa ngoka gwa pitithwa mOradio nosho wo ngoka gwa tolokwa nokutulwa mOshiingilisa.Pahokololo lya Amushanga omukuluntu gwOlaata yomalelo gahamano gAaherero, Festus Tjikuua, ewilikongundu lyomagumbo gahamano kohi yewiliko lya Chief Alfons Maharero, olyo lya hiya ofamili ya Von Trotha koshituthi shika.”Otaye ya huka ya gandje ombili molwiilonga iiwinayi mbyoka ya longwa koohekulu yonale,” Tjikuua ta lombwele ngaaka The Namibian mehuliloshiwike lya zi ko.”Otwa hala ofamili ndjika ya Von Trotha yi ka ninge oonkundathana nEpangelo lya Ndowishi konima yetalelopo wo sho taya shuna opo Epangelo lya Ndowishi li vule okutameka noonkundathana dhokufuta Aaherero.”Kepulo kutya ota ti ngiini kombinga yomatilitho ngoka ga ningwa kElenga enene lyAaherero Riruako, omukuluntu gwOpevi gwetumo lyAandowishi mu Namibia, Ute Konig, okwa ti kutya etalelopo lyiilyo yofamili ya Von Trotha ota li yi owala komeho.”Namibia oshilongo oshinambili, nOmagumbo guukwaniilwa wAaherero ogetu kwashilipaleka wo kutya etalelopo ndika nosho wo oshituthidhimbuluko pOmaruru otashi yi komeho nombili.”Otwa talela oshinima shika momukankalandu gwi ili kutya oshu uka momukalo gwedhiminathanepo,” Konig ta popi ngaaka.Oonkambadhala dhOshifo shika okumona Chief Riruako opo andola a gandje okomenda ye moshinima shika, odha hulile muunyengwi.Ndjayi Lothar von Trotha ka li e na uunona we mwene eu vala, naakwanezimo mboka taye ya ku Namibia oya zi owala moshitayi shilwe sho famili ya Von Trotha.Ndjayi okwa li a gandja elombwelo kutya Aaherero naya dhipagwe po – e shi ningile pehala lya li hali ithanwa Ozombu Zovondimba konena, omoshikandjohogololo sha Otjinene.Aaherero oya li nee ya tukula oontamanana nAandowishi mu Januali 1904 – ndhoka dha ka eta iita iinene poWaterberg mu Aguste 1904.Nando nee Aaherero kaya li naanaa ya sindika kAandowishi, oya li yi inyenge yu uka kuuzilo woshilongo sigo otaya yi moshitopolwa sha Maheke.Oyendji oya si kenota nokomvulwe pethimbo taya kambadhala okwiishilila moshishiindalongo Botswana.Omukwaniilwa gwAaherero tatekulu Samuel Maharero, okwa thiki pu Tsau sha Botswana momumvo 1904 pamwe na yina nomonamati, Friedrich.Konima yomimvo ndatu, okwa yi ku South Afrika pamwe nAaherero yalwe mboka ya kala muupongekwa.Omulumentu nguka gwOmuherero okwa li a longo mOmina yimwe mu South Afrika nokwa kala hafutwa oshimaliwa sha gwedhwapo momuntu kehe ha longo mOmina ndjoka.Aantu ye li omulongo nagumwe yofamili ya Von Trotha okwa tegelelwa ya kale ya thika mu Namibia nena – konima yoomvula ethele nandatu (103) konima sho hekulu gwonale Ndjayi Lothar von Trotha a ningilwa oshipotha sho a li a kambadhala okudhimapo omuhoko gwAaherero.Oya hiwa nee kOlaata yomagumbo guukwaniilwa wAaherero ge li hamano opo ka kale po pethimbo lyoshituthi shAarerero shoka hashi dhimbulukiwa konyala omumvo kehe pOmaruru shoka hashi ithanwa White Flag of Commando.Oshituthidhimbuluko shika otashi ka kala ko pOmaruru oshiwike shika.Elenga enene lyAaherero Kuaima Riruako okwa indile opo ku ningwe ehololomadhiladhilo li li ompinge naatatelipo mboka, e ta londodha wo kutya naya etelele aagameni yawo sho taye ya ku Namibia.”Ondu uvite nayi kutya uunona wa Von Trotha otau ya ku Namibia,” Riruako osho a popi ngaaka oshiwike sha zi ko mOradio yOshiherero.”Kandi shi kutya otaye ya huka ya ninge naanaa shike, oshinima shika kashi li muuwanawa wandje.”Elenga enene lyAaherero olya li lya popi oohapu ndhika oshiwike sha zi ko pu Lephalale mu South Afrika pethimbo lyokudhimbulukwa okuya kwElenga enene lyAaherero Chief Samuel Maharero mu South Afrika mu Septemba omumvo 1907.Riruako ta ti kewete naanaa kutya “omolwashike nenge tutye esimano oli li peni kofamili ya Von Trotha okuya mu Namibia omanga tu li monkalo ondhigu.””Sho Von Trotha teya mu Namibia, na etelele aagameni ye opo yee ye mu gamene.Sho ta ka talelapo ehala mpoka e tu dhipagela, opo a ka tale ehala ndyoka nkene lyatya, otashi vulika a kale ina galuka ko e na omwenyo.”Omuntu ngoka a hiya ofamili ya Von Trotha, ota dhana nomulilo.Omuntu nenge aantu mboka taya ningi iinima mbika yokuhiya aantu mboka, naya kale ya tseya ngeyi kutya otaya eta uupyakadhi,” Elenga enene lyAaherero ta li popi ngaaka pOtjiwarongo.The Namibian okwa li a ulukilwa omushangwa ngoka gwa pitithwa mOradio nosho wo ngoka gwa tolokwa nokutulwa mOshiingilisa.Pahokololo lya Amushanga omukuluntu gwOlaata yomalelo gahamano gAaherero, Festus Tjikuua, ewilikongundu lyomagumbo gahamano kohi yewiliko lya Chief Alfons Maharero, olyo lya hiya ofamili ya Von Trotha koshituthi shika.”Otaye ya huka ya gandje ombili molwiilonga iiwinayi mbyoka ya longwa koohekulu yonale,” Tjikuua ta lombwele ngaaka The Namibian mehuliloshiwike lya zi ko.”Otwa hala ofamili ndjika ya Von Trotha yi ka ninge oonkundathana nEpangelo lya Ndowishi konima yetalelopo wo sho taya shuna opo Epangelo lya Ndowishi li vule okutameka noonkundathana dhokufuta Aaherero.”Kepulo kutya ota ti ngiini kombinga yomatilitho ngoka ga ningwa kElenga enene lyAaherero Riruako, omukuluntu gwOpevi gwetumo lyAandowishi mu Namibia, Ute Konig, okwa ti kutya etalelopo lyiilyo yofamili ya Von Trotha ota li yi owala komeho. “Namibia oshilongo oshinambili, nOmagumbo guukwaniilwa wAaherero ogetu kwashilipaleka wo kutya etalelopo ndika nosho wo oshituthidhimbuluko pOmaruru otashi yi komeho nombili.”Otwa talela oshinima shika momukankalandu gwi ili kutya oshu uka momukalo gwedhiminathanepo,” Konig ta popi ngaaka.Oonkambadhala dhOshifo shika okumona Chief Riruako opo andola a gandje okomenda ye moshinima shika, odha hulile muunyengwi.Ndjayi Lothar von Trotha ka li e na uunona we mwene eu vala, naakwanezimo mboka taye ya ku Namibia oya zi owala moshitayi shilwe sho famili ya Von Trotha.Ndjayi okwa li a gandja elombwelo kutya Aaherero naya dhipagwe po – e shi ningile pehala lya li hali ithanwa Ozombu Zovondimba konena, omoshikandjohogololo sha Otjinene.Aaherero oya li nee ya tukula oontamanana nAandowishi mu Januali 1904 – ndhoka dha ka eta iita iinene poWaterberg mu Aguste 1904.Nando nee Aaherero kaya li naanaa ya sindika kAandowishi, oya li yi inyenge yu uka kuuzilo woshilongo sigo otaya yi moshitopolwa sha Maheke.Oyendji oya si kenota nokomvulwe pethimbo taya kambadhala okwiishilila moshishiindalongo Botswana.Omukwaniilwa gwAaherero tatekulu Samuel Maharero, okwa thiki pu Tsau sha Botswana momumvo 1904 pamwe na yina nomonamati, Friedrich.Konima yomimvo ndatu, okwa yi ku South Afrika pamwe nAaherero yalwe mboka ya kala muupongekwa.Omulumentu nguka gwOmuherero okwa li a longo mOmina yimwe mu South Afrika nokwa kala hafutwa oshimaliwa sha gwedhwapo momuntu kehe ha longo mOmina ndjoka.

Stay informed with The Namibian – your source for credible journalism. Get in-depth reporting and opinions for only N$85 a month. Invest in journalism, invest in democracy –
Subscribe Now!

Latest News