Omakoma tu kwatheni metegululo lyoomboma mu Angola

Omakoma tu kwatheni metegululo lyoomboma mu Angola

E HANGANO lyokuNdowishi lyokutegulula oomboma lyedhina Stiftung Menschen gegen Minen e.V.

(MgM) olya ningi eindilo lyowina koonakulwa aakulu yoSwapo unene tuu mboka ya kala moshitopolwa sha Bengo Province opo ya ka kwathele mokutegulula oomboma ndhoka dha li dha dhingilila omahala gomadheulilo gaakwiita yoPlana nosho wo mboka yoANC. Pahokololo lyopambelewa ndyoka lya ningwa kehangano lyedhina Landmine Impact Survey (LIS) nosho wo ehokololo limwe lya zi kEpangelo lya Angola kombinga yoomboma dhomevi, ehala ndyoka tali popiwa oli li pokati ka Ucua, Quibaxe na Pango Aluquem, konyala ookilometa 150 sigo 200 lwaampoka kuumbugantu-zilo wa Luanda.Omukuluntuwiliki gwa MgM, Hendrik Ehlers, okwa popi kutya pahokololo lya LIS nEpangelo lya Angola kombinga yoomboma dhomevi, oonakulwa yEwawa lya homata lyoSwapo nenge tutye yoPlan nosho wo yoANC, oya li ya kutha ombinga mokutega oomboma ndhoka okugamena omahala gawo nenge pethimbo ye li momadhewo gopakwiita.MgM okwa mono po ehala limwe lyoomboma pomukunda gwedhina Paredes moka mwa adhika oomboma dho PMN nosho wo dho PpMiSr, oomboma adhihe ndhika odha ningilwa okudhipaga aantu sigo omomudhingoloko gwoometa omathele gatatu (300m).Nando nee MgM ina tumbula naanaa kondandalunde kutya ehala ndyoka oli na uunene wu thike peni, Ehlers okwa popi ngeyi kutya otaya ka tetagula po omiti niihwali mbyoka ya mena mehala ndyoka pethimbo taya tegulula oomboma ndhoka – oshinima shoka a popi kutya osha nyika oshiponga noonkondo, tashi pula ethimbo ele nosho wo oshimaliwa oshindji noonkondo.Ngashiingeyi MgM okwa hala okumona uuyelele kutya ehala ndyoka oli thike naanaa peni muunene, omwa tegwa oomboma dhomaludhi geni, nuunake oomboma ndhoka dha tegelwe mpoka.Okuza momumvo 1996, MgM okwa kala nokutegulula oomboma moshitopolwa sha Bengo Privince okutameka mehala ndyoka li li koongenge dhoshilandopangelo Angola, Luanda nosho wo momahala galwe ogendji gendji.Ehangano ndika lyaashi lyopapangelo, olya kala nokutegulula oomboma ndhoka dha li dha tegwa moondjila dhookilometa omathele ogendji nelalakano okukwathela aantu ya shune komagumbo gago ngoka ya thigilepo pethimbo lyiita yopashigwana yoomvula omilongo ne (40) moshilongo shoka.Iita yopashigwana oya tamekele momimvo dhomilongo hamano (1960s) pethimbo oongundu dhopakwiita mbali dha kala nokulwitha omukolonyeki gwOmuputu nokulwithathana wo dhodhene.Iita yopashigwana moshilongo shoka oya hulu lwopetameko lyomumvo 2002 konima sho omuwiliki gwaUnita Jonas Savimbi a dhipagwa pakwathelo lyomatanga omakwiilongo – shoka sha ningilwa moshitopolwa sha Moxico.Ehangano ndika otali tegulula wo oomboma momahala ogendji mUumbugantu wa Angola unene tuu moshitopolwa sha Cuando Cubango moka taku popiwa kutya omwa tegelwe oomboma komatanga gaSouth Afrika.Ehangano ndika tali indile wo ngeyi kutya olya hala uuyelele kombinga yomahala galwe moka mwa tegelwe oomboma komatanga ga South Afrika nosho wo ku Unita momimvo dhomilongo hetatu (1980s) opo oomboma ndhoka dhi tegululwe.Uupayakadhi woomboma mu Angola, otau tsikile nokukateka omulandu gwepangelo gwotululula aakwashigwana momahala gokomikunda unene tuu momahala ngoka ga li gata kondjelwa komatanga gEpangelo na Unita.Sho omvula yi li pokulonga ngashiingeyi, aantu oyi ikwata pomitima kombinga ya nkene ye na okutalima omapya gawo unene tuu mohala moka mwa li tamu lwilwa komatanga ga Unina nogepanghelo.Aantu oya hala okulima omapya gawo unene tuu moofaalama ndhoka dhaashi dhopaipindi.Omumvo kehe aantu omayovi otaya si koomboma nosho wo kiitopitha yilwe pethimbo taya kambadhala okulima omapya gawo unene tuu momahala ngoka inaga tegululwa nenge tutye inaga konakonwa kombinga yoomboma.”Otwa hala nee oku pewa uuyelele komuntu kehe ngoka ta dhiladhila kutya otadhimbululwa kutya openi naanaa pwa tegelwe oomboma, oomboma dhomaludhi geni nosho wo kutya oodha tegelwepo unake,” Ehlers ta popi ngaaka mOvenduka.”Omupya omunene, otatu vulu okufuta omuntu ngoka a hala okutu pa uuyelele, ashike otatu vulu okufala omuntu kehe ngoka a hala okutukwatha kehala ndyoka ta popi.”Nakulwa omukulu gwoPlan kehe ngoka a hala okugandja uuyelele kombinga yoomboma tadhi popiwa, ota vulu nee okukwatathana nomunambelewa gwa MgM (Patricia Luis) konomola tayi landula, (061) 242 862.Uuyelele auhe otau ka kwatwa nuukeka.Pahokololo lyopambelewa ndyoka lya ningwa kehangano lyedhina Landmine Impact Survey (LIS) nosho wo ehokololo limwe lya zi kEpangelo lya Angola kombinga yoomboma dhomevi, ehala ndyoka tali popiwa oli li pokati ka Ucua, Quibaxe na Pango Aluquem, konyala ookilometa 150 sigo 200 lwaampoka kuumbugantu-zilo wa Luanda.Omukuluntuwiliki gwa MgM, Hendrik Ehlers, okwa popi kutya pahokololo lya LIS nEpangelo lya Angola kombinga yoomboma dhomevi, oonakulwa yEwawa lya homata lyoSwapo nenge tutye yoPlan nosho wo yoANC, oya li ya kutha ombinga mokutega oomboma ndhoka okugamena omahala gawo nenge pethimbo ye li momadhewo gopakwiita.MgM okwa mono po ehala limwe lyoomboma pomukunda gwedhina Paredes moka mwa adhika oomboma dho PMN nosho wo dho PpMiSr, oomboma adhihe ndhika odha ningilwa okudhipaga aantu sigo omomudhingoloko gwoometa omathele gatatu (300m).Nando nee MgM ina tumbula naanaa kondandalunde kutya ehala ndyoka oli na uunene wu thike peni, Ehlers okwa popi ngeyi kutya otaya ka tetagula po omiti niihwali mbyoka ya mena mehala ndyoka pethimbo taya tegulula oomboma ndhoka – oshinima shoka a popi kutya osha nyika oshiponga noonkondo, tashi pula ethimbo ele nosho wo oshimaliwa oshindji noonkondo.Ngashiingeyi MgM okwa hala okumona uuyelele kutya ehala ndyoka oli thike naanaa peni muunene, omwa tegwa oomboma dhomaludhi geni, nuunake oomboma ndhoka dha tegelwe mpoka.Okuza momumvo 1996, MgM okwa kala nokutegulula oomboma moshitopolwa sha Bengo Privince okutameka mehala ndyoka li li koongenge dhoshilandopangelo Angola, Luanda nosho wo momahala galwe ogendji gendji.Ehangano ndika lyaashi lyopapangelo, olya kala nokutegulula oomboma ndhoka dha li dha tegwa moondjila dhookilometa omathele ogendji nelalakano okukwathela aantu ya shune komagumbo gago ngoka ya thigilepo pethimbo lyiita yopashigwana yoomvula omilongo ne (40) moshilongo shoka.Iita yopashigwana oya tamekele momimvo dhomilongo hamano (1960s) pethimbo oongundu dhopakwiita mbali dha kala nokulwitha omukolonyeki gwOmuputu nokulwithathana wo dhodhene.Iita yopashigwana moshilongo shoka oya hulu lwopetameko lyomumvo 2002 konima sho omuwiliki gwaUnita Jonas Savimbi a dhipagwa pakwathelo lyomatanga omakwiilongo – shoka sha ningilwa moshitopolwa sha Moxico.Ehangano ndika otali tegulula wo oomboma momahala ogendji mUumbugantu wa Angola unene tuu moshitopolwa sha Cuando Cubango moka taku popiwa kutya omwa tegelwe oomboma komatanga gaSouth Afrika.Ehangano ndika tali indile wo ngeyi kutya olya hala uuyelele kombinga yomahala galwe moka mwa tegelwe oomboma komatanga ga South Afrika nosho wo ku Unita momimvo dhomilongo hetatu (1980s) opo oomboma ndhoka dhi tegululwe.Uupayakadhi woomboma mu Angola, otau tsikile nokukateka omulandu gwepangelo gwotululula aakwashigwana momahala gokomikunda unene tuu momahala ngoka ga li gata kondjelwa komatanga gEpangelo na Unita.Sho omvula yi li pokulonga ngashiingeyi, aantu oyi ikwata pomitima kombinga ya nkene ye na okutalima omapya gawo unene tuu mohala moka mwa li tamu lwilwa komatanga ga Unina nogepanghelo.Aantu oya hala okulima omapya gawo unene tuu moofaalama ndhoka dhaashi dhopaipindi.Omumvo kehe aantu omayovi otaya si koomboma nosho wo kiitopitha yilwe pethimbo taya kambadhala okulima omapya gawo unene tuu momahala ngoka inaga tegululwa nenge tutye inaga konakonwa kombinga yoomboma.”Otwa hala nee oku pewa uuyelele komuntu kehe ngoka ta dhiladhila kutya otadhimbululwa kutya openi naanaa pwa tegelwe oomboma, oomboma dhomaludhi geni nosho wo kutya oodha tegelwepo unake,” Ehlers ta popi ngaaka mOvenduka. “Omupya omunene, otatu vulu okufuta omuntu ngoka a hala okutu pa uuyelele, ashike otatu vulu okufala omuntu kehe ngoka a hala okutukwatha kehala ndyoka ta popi.”Nakulwa omukulu gwoPlan kehe ngoka a hala okugandja uuyelele kombinga yoomboma tadhi popiwa, ota vulu nee okukwatathana nomunambelewa gwa MgM (Patricia Luis) konomola tayi landula, (061) 242 862.Uuyelele auhe otau ka kwatwa nuukeka.

Stay informed with The Namibian – your source for credible journalism. Get in-depth reporting and opinions for only N$85 a month. Invest in journalism, invest in democracy –
Subscribe Now!

Latest News