Namibia na South Afrika ya ndopa okushaina Etsokumweuvathano lya

Namibia na South Afrika ya ndopa okushaina Etsokumweuvathano lya

EU N AMIBIA na South Afrika oyo owala iilongo yAafrika lyuumbugantu mbyoka inayi shaina etsokumweuvathano lya Economic Partnership Agreements (EPAs) yeuvathano epe nongongahangano yiilongo ya Europe nenge tutye European Union (EU) mEtitano lya zile ko (23 Novemba).

Omanga Angola a li a hala okundjoina etsokumweuvathano ndika meendelelo, Namibia na South Afrika ngoka e li omukwatelikomeho gweliko moshitopolwa sha Afrika lyokuumbugantu, oyo ye na oku ulika ngele ota ka kutha tuu mbika muule womasiku tage ya, Okomisi yAaeurope nenge tutye European Commission ta popi ngaaka pamushangwa. South Afrika oku na etsokumweuvathano lyopaipindi na EU li ili.European Commission niilongo ine ya Afrika lyokuumbugantu, oya zimine etsokumweuvathano epe – shoka tashi ka patulula ondjila ya shoka Brussels i inekela kutya otashi ka eta omatsokumweuvathano ogendji ga ka shainwe monakuyiwa niilongo mbyoka ya li nale iikolonyeki.EU okwa li a shaina etsokumweuvathano hali ithanwa Cotonou Trade Agreement – shoka sha ningilwe konima yoomvula heyali ngashiingeyi niilonga yi li 77 ya zi mu Afrika nosho wo niilongo yilwe ya Caribbean nosho wo ya Pacific (ACP).Etsokumweuvathano ndika otali pitike nee iilongo mbyoka yi fale iilongomwa yayo mbyoka ya hupitha ko kiilongo ya Europe.Ku Namibia, oshinima shika otashi ulike kutya ota vulu okutuma onyama, oohi nosho wo omandjembele kiilongo yokuEU pwaa na okufuta iishoshela yopamalandithilo.Etsokumweuvathano ndika lya Cotonou ota li hulu po nee pehulilo lyomwedhi tu uka (31 Decemba 2007), na li na nee okupingenwa po na lilwe epe, (hali ithanwa EPA) tashi ningwa pamulandu gwopaipindi muuyuni nege tutye World Trade Organisation (WTO).Oshikondo shuunamapya sha Namibia osha li shi ikwata kombinga yetsokumweuvathano ndyoka inali shainwa, tashi popi kutya Namibia ita ka vula manga okutuma onyama pondje yoshilongo okutameka mu lyotango lya Januali (Januali 1, 2008).Omandjembele noohi otayi ka tulwa mongundu yilwe na itayi ka gumwa naanaa koshinima shika.Otwi ikwata onkalo yonyama ndjoka hayi tumwa pondje okuza mu Namibia ngele inaku shainwa etsokumweuvathano lyaEPA,” omupresidende gwaNamibia Agricultural Union (NAU), Raimar von Hase ta lombwele ngaaka The Namibian.Aanamibia mboka taya ka landitha oongombe dhawo kokatomeno ka Meatco nosho wo ka Witvlei, otaya ka mona oshimaliwa sha gwedhwapo shoondola/N$300 okuyelekanitha naamboka taya ka landitha oongombe dhawo ku South Afrika, Von Hase ta fatulula ngaaka.”Uutomeno mbuka uyali, otau ka teta nawa onyama yongombe nokuyi tuma kiilongo ya EU.Ashike aanafaalama mboka haya tumu onyama kuutomeno mbuka, otaya ka gumwa ngele kapu na onyama tayi ka tumwa pondje nenge tutye kiilongo mbyoka.””Eliko lya Namibia otali ka kanitha oshimaliwa shoondola omayovi ogendji ngele onyama itayi ka tumwa we ku EU okuza mu Januali 2008, oku uka komeho.Oshizemo otashi ka eta uupyakadhi uunene,” Von Hase ta lombwele ngaaka The Namibian.Olye nduno ta ka pewa uusama moshinima shika oshinene?” Pahokololo lyomutseyinawa miikwaipindi yopaunamapya, Wallie Roux, Namibia ota ka thigwa owala nompito yokutuma onyama ku South Afrika ngele oonkundathana dha EU-SADC inadhi tompola sha.”Inapu kanithwa natango sha pa Brussels, nando ongaaka.EU ota ka kanitha uukwatya we pailonga ngele EPAs ina shainwa, notashi vulika nee pu ka adhike etsokumweuvathano lyomeendelelo kominute dha hugunina,” Roux ta popi ngaaka konima sho a pulwa opo andola a gandje okomenda ye kombinga yoshinima shika mEtine lya zi ko.Oongundu dhomayambulepo dhimwe ngaashi ndjoka ya Oxfam, odha nyana oshinima sha EPA – tadhi popi ngeyi kutya oshinima shika kashi li pauyuuku ku ACP molwashoka otashi ka egululila iilongo mbyoka omathigathano ga kukuta niilongo yilwe ya EU.Aaningi yiikonga, otaya popi nokutamaneka ngeyi kutya EU okwa hala okuthiminika iilongo ya ACP yi shaine etsokumweuvathano omanga omasiku 1 Januali inaga thika.Esiku ndyoka olyo nee lya hugunina moka omatsokumweuvathano agehe ge na okuningwa pokati ka EU na ACP, nando nee ehangano lya WTOn olyali li wete kutya oshinima shoka kashi li paveta.Kakele ka Namibia na South Afrika, aaningi yoonkundathana ya EU na Biotswana, Mozambique, Swaziland na Lesotho, oya ningi oonkundathana dha kwatelamo omalandithilo ge na sha niinima nomayambulepo, Okomisi tayi popi ngaaka.”Ndjika onkatu yopandjokonona pamakwatathano giilongo ya EU na Afrika lyokuumbugantu,” Komufala gwa EU Trade Peter Mandelson ta popi ngaaka pamushangwa.Komufala gwa EU, okwa hala iitopolwa ihamano ya Afrika, niilongo ya Caribbea na Pacific Group yi kale ya shaina EPAs omanga omasiku 31 ga Desemba inaga thika.South Afrika oku na etsokumweuvathano lyopaipindi na EU li ili.European Commission niilongo ine ya Afrika lyokuumbugantu, oya zimine etsokumweuvathano epe – shoka tashi ka patulula ondjila ya shoka Brussels i inekela kutya otashi ka eta omatsokumweuvathano ogendji ga ka shainwe monakuyiwa niilongo mbyoka ya li nale iikolonyeki.EU okwa li a shaina etsokumweuvathano hali ithanwa Cotonou Trade Agreement – shoka sha ningilwe konima yoomvula heyali ngashiingeyi niilonga yi li 77 ya zi mu Afrika nosho wo niilongo yilwe ya Caribbean nosho wo ya Pacific (ACP).Etsokumweuvathano ndika otali pitike nee iilongo mbyoka yi fale iilongomwa yayo mbyoka ya hupitha ko kiilongo ya Europe.Ku Namibia, oshinima shika otashi ulike kutya ota vulu okutuma onyama, oohi nosho wo omandjembele kiilongo yokuEU pwaa na okufuta iishoshela yopamalandithilo.Etsokumweuvathano ndika lya Cotonou ota li hulu po nee pehulilo lyomwedhi tu uka (31 Decemba 2007), na li na nee okupingenwa po na lilwe epe, (hali ithanwa EPA) tashi ningwa pamulandu gwopaipindi muuyuni nege tutye World Trade Organisation (WTO).Oshikondo shuunamapya sha Namibia osha li shi ikwata kombinga yetsokumweuvathano ndyoka inali shainwa, tashi popi kutya Namibia ita ka vula manga okutuma onyama pondje yoshilongo okutameka mu lyotango lya Januali (Januali 1, 2008).Omandjembele noohi otayi ka tulwa mongundu yilwe na itayi ka gumwa naanaa koshinima shika.Otwi ikwata onkalo yonyama ndjoka hayi tumwa pondje okuza mu Namibia ngele inaku shainwa etsokumweuvathano lyaEPA,” omupresidende gwaNamibia Agricultural Union (NAU), Raimar von Hase ta lombwele ngaaka The Namibian.Aanamibia mboka taya ka landitha oongombe dhawo kokatomeno ka Meatco nosho wo ka Witvlei, otaya ka mona oshimaliwa sha gwedhwapo shoondola/N$300 okuyelekanitha naamboka taya ka landitha oongombe dhawo ku South Afrika, Von Hase ta fatulula ngaaka.”Uutomeno mbuka uyali, otau ka teta nawa onyama yongombe nokuyi tuma kiilongo ya EU.Ashike aanafaalama mboka haya tumu onyama kuutomeno mbuka, otaya ka gumwa ngele kapu na onyama tayi ka tumwa pondje nenge tutye kiilongo mbyoka.””Eliko lya Namibia otali ka kanitha oshimaliwa shoondola omayovi ogendji ngele onyama itayi ka tumwa we ku EU okuza mu Januali 2008, oku uka komeho.Oshizemo otashi ka eta uupyakadhi uunene,” Von Hase ta lombwele ngaaka The Namibian.Olye nduno ta ka pewa uusama moshinima shika oshinene?” Pahokololo lyomutseyinawa miikwaipindi yopaunamapya, Wallie Roux, Namibia ota ka thigwa owala nompito yokutuma onyama ku South Afrika ngele oonkundathana dha EU-SADC inadhi tompola sha.”Inapu kanithwa natango sha pa Brussels, nando ongaaka.EU ota ka kanitha uukwatya we pailonga ngele EPAs ina shainwa, notashi vulika nee pu ka adhike etsokumweuvathano lyomeendelelo kominute dha hugunina,” Roux ta popi ngaaka konima sho a pulwa opo andola a gandje okomenda ye kombinga yoshinima shika mEtine lya zi ko.Oongundu dhomayambulepo dhimwe ngaashi ndjoka ya Oxfam, odha nyana oshinima sha EPA – tadhi popi ngeyi kutya oshinima shika kashi li pauyuuku ku ACP molwashoka otashi ka egululila iilongo mbyoka omathigathano ga kukuta niilongo yilwe ya EU.Aaningi yiikonga, otaya popi nokutamaneka ngeyi kutya EU okwa hala okuthiminika iilongo ya ACP yi shaine etsokumweuvathano omanga omasiku 1 Januali inaga thika.Esiku ndyoka olyo nee lya hugunina moka omatsokumweuvathano agehe ge na okuningwa pokati ka EU na ACP, nando nee ehangano lya WTOn olyali li wete kutya oshinima shoka kashi li paveta.Kakele ka Namibia na South Afrika, aaningi yoonkundathana ya EU na Biotswana, Mozambique, Swaziland na Lesotho, oya ningi oonkundathana dha kwatelamo omalandithilo ge na sha niinima nomayambulepo, Okomisi tayi popi ngaaka.”Ndjika onkatu yopandjokonona pamakwatathano giilongo ya EU na Afrika lyokuumbugantu,” Komufala gwa EU Trade Peter Mandelson ta popi ngaaka pamushangwa.Komufala gwa EU, okwa hala iitopolwa ihamano ya Afrika, niilongo ya Caribbea na Pacific Group yi kale ya shaina EPAs omanga omasiku 31 ga Desemba inaga thika.

Stay informed with The Namibian – your source for credible journalism. Get in-depth reporting and opinions for only N$85 a month. Invest in journalism, invest in democracy –
Subscribe Now!

Latest News