Aantu naya konakonwe HIV paveta

Aantu naya konakonwe HIV paveta

O MUKALO ngoka tagu longithwa pethimbo gwokwiikonakonitha paiyambo kombinga yombuto yoHIV-AIDS, nagu kuthwe po e ta pu tulwa kutya omuntu kehe ni ikonakonithe molwashoka omwaalu owala omushona tagu ikonakonitha.

Oohapu nenge tutye ethaneko ndika olya etwa po kaakuthimbinga mboka ya li moshigongi oshinene tashi popi kombinga yoopula dhomonakuyiwa. Oositatistika ndhoka dha gandjwa pethimbo lyoshigongi shika oshititatu shoNational Development Plan (NDP3), odha ulike ngeyi kutya omwaalu owala omushona gwaalumentu Aanamibia oyo haya ikonakonitha paiyambo kombinga yombuto yoHIV.”Otwa pumbwa oveta ndjoka tayi ka thiminika aantu ayehe ye ki ikonakonithe,” Eric Ndala ngoka e li Omukuluntuwiliki mUuministeli mOmavi nOmatulululo.”Aalumentu owala yomwaalu omushona haye ki ikonakitha kombinga yombuto yoHIV-AIDS.”Konyala oopelesenda 31 dhoomeme aagundjuka nosho wo oopelesenda 12,9 dhaalumentu aagundjuka yomimvo dhi li pokati ko 15 no 24, oya li ya konakonwa omumvo gwa zi ko kombinga yombuto yoHIV nokupewa iizemo yawo.Omiyalu ndhika odhi na okwiindjipalekwa opo sho taku ka thikwa komumvo 2012, oopelesenda 38 dhoomeme aagundjuka nosho wo oopelesenda dhi li 16 dhootate aagundjuka yomimvo dha tumbulwa metetekelo, oya konakonwa nokutalika kutya oya thikama peni kombinga yombuto yoHIV.Okwa popiwa pethimbo lyoonkundathana moshigongi shika mOmaandaha goshiwike shika kutya oopelesenda dhootate mboka haye ki ikonakonitha paiyambo, oontshona noonkondo.Omundohotola Elisabeth Pape ngoka e li omukalelipo gwOngongahangano yAaEurope nenge tutye European Union mu Namibia, okwa popi kutya Namibia oku na oopelesenda 20 dhaantu mboka ye na ombuto yoHIV-AIDS.”Ngele sigo oompaka aalumentu owala yomwaalu omushona haye ki ikonakonitha, eshoneko lyontengenekwathaneko nenge tutye lyondjodhi yomumvo 2030 otoli ningi ngiini,” ta pula ngaaka.”Ngele nani itamu shunitha pevi omwaalu gwaantu mboka ya kwatwa kombuto ndjika, nena Namibia oku na okukala naantu ye na ombuto yoHIV-AIDS omimvo odhindji tadhi landula.”Barbara Rattay gwongundu yoDTA ngoka a li gumwe gwonaapolitika aashona yoongundu dhompilameno mboka ya li moshigongi shika, okwa indile kutya naku ningwe oveta tayi thiminike aalumentu mboka ye na ombuto yoHIV ya sile uunona wawo oshimpwiyu.”Nashi kale tashi dhengele kutya omukiintu kehe e na etegelelo nokwa monika ombuto yoHIV, na thiminikwe a popye kutya he yokanona olye opo na he yokanona a thiminikwe okukonakonwa kombinga yombuto yoHIV.”Ngele nee okwa monika ombuto yoHIV, na tamekithwe nepango lyoAnti-Retroviral Treatment (ART) opo a kale muukolele nokulonga nelalakano lyokuyambidhidha okanona nayina,” Rattay ta thaneke ngaaka omanga ta hakelelwa omake kaakwashigongi.Steve Katjiuanjo, ngoka e li Amushanga Omukuluntu mUuministeli wUuyuuki, okwi ikwata onkalo yokwiikwatelela owala maakiintu nenge tutye moomeme mboka ye na omategelelo oyo ya kale haya konakonwa.Ta ti mboka haya konakonwa, oyo owala mboka ya dhiginina okuya komathulo omathimbo nomathimbo.”Aakiintu yamwe ohaya tulwa momambo ethimbo kehe taya ka mona uunona wawo (kotango, okatiyali, okatitatu nosho tuu),” Katjiuanjo ta popi ngaaka.”Ngame mwene inandi itaala naanaa kutya oopelesenda ndhoka tadhi popiwa dhi li 20 kutya odho dhAanamibia mboka ye na ombuto yoHIV.Natu ningeni omakonakono galwe ngaashi ngoka ga ningwa ku Namdeb nosho wo ngoka ga ningwa miilongo yilwe ngaashi mu Botswana,” Amushanga omukuluntu ta popi ngaaka.Omukiintu gumwe ngoka a li omukuthimbinga moshigongi shika, okwa popi ngeyi kutya ooslongana ngaashi okwaaya momilalo, okukala nomuholike gumwe nosho wo okulongitha okoondoma, kage shi naanaa omapuko okulandulwa kaakiintu.”Aakiintu kaye na naanaa oonkondo ngele tashi ya pokulongitha okoondoma nenge okwaaya momilalo,” ta popi ngaaka.Ndala gwokUuministeli wOmavi nOmatulululo, okwa popi kutya pamaiyuvo ge, ookoondoma dhokutopolwa, ihadhi kala dha gwana.Nando ongaaka, pethimbo ta gandja uuyelele kombinga yosheetwapo she kombinga yetopolo lyookoondoma moshigwana, Abner Xoagub gwoshikondo shedhina Multisectoral HIV-AIDS Response Unit shi li mUuministeli wUundjolowele nOnkalonawa, okwa popi kutya momumvo 2000, ookoondoma dhi li poomiliyuna 14 odha li dha topolelwa moshigwana, omanga momumvo 2006 kwa li kwa topolwa ookoondoma dhaalumentu dhi li poomiliyuna omilongo mbali naheyali oshinkwanu hetatu (27,8 million).Momumvo 2000, konyala ookoondoma dhoomeme dhi li 3 000 odha li dha topolelwa moshigwana, omanga momumvo 2006 kwa li kwa topolwa ookoondoma dhoomeme dhi li 583 775.Ashike okwa li kwa shonekwa kuytya nakutopolwe ookoondoma dhi li pomiliyuna yimwe omumvo ngoka, ta popi ngaaka.Aakwashigongi oya li wo yi iikwata onkalo ndjoka ombwiinayi kutya ookoondoma dhimwe ndhoka hadhi topolwa oshali kEpangelo nosho wo komahangano galwe gaashi gopapangelo, ohadhi landithwa poondingosho dhimwe moshilongo.The Namibian mOmaandaha, okwa li a tula oshinyolwa kOmbanda yoshifo tashi popi kombinga yoondingosho konyala dhi 25 poSwakopmund ndhoka hadhi landitha ookoondoma ndhoka dhi na andola okutopolelwa aakwashigwana oshali.Oshogongi shika sha NDP3 osha hulu mOmaandaha.Oominista shOkabinete, iikondo yopaumwene nosho wo aakwashigwana koohandimwe oya li ya kutha ombinga momushangwa-thaneko gwomapandja 400 gwa NDP3 ngoka tagu ka kala gwa minithwa sho taku ka thikwa pehulilo lya Novemba.Omukanda nguka gwa NDP3 otagu ka tulwa miilonga okutameka momumvo gwoshimaliwa 2007-08 sigo omomumvo 2011-12.Oositatistika ndhoka dha gandjwa pethimbo lyoshigongi shika oshititatu shoNational Development Plan (NDP3), odha ulike ngeyi kutya omwaalu owala omushona gwaalumentu Aanamibia oyo haya ikonakonitha paiyambo kombinga yombuto yoHIV.”Otwa pumbwa oveta ndjoka tayi ka thiminika aantu ayehe ye ki ikonakonithe,” Eric Ndala ngoka e li Omukuluntuwiliki mUuministeli mOmavi nOmatulululo.”Aalumentu owala yomwaalu omushona haye ki ikonakitha kombinga yombuto yoHIV-AIDS.”Konyala oopelesenda 31 dhoomeme aagundjuka nosho wo oopelesenda 12,9 dhaalumentu aagundjuka yomimvo dhi li pokati ko 15 no 24, oya li ya konakonwa omumvo gwa zi ko kombinga yombuto yoHIV nokupewa iizemo yawo.Omiyalu ndhika odhi na okwiindjipalekwa opo sho taku ka thikwa komumvo 2012, oopelesenda 38 dhoomeme aagundjuka nosho wo oopelesenda dhi li 16 dhootate aagundjuka yomimvo dha tumbulwa metetekelo, oya konakonwa nokutalika kutya oya thikama peni kombinga yombuto yoHIV.Okwa popiwa pethimbo lyoonkundathana moshigongi shika mOmaandaha goshiwike shika kutya oopelesenda dhootate mboka haye ki ikonakonitha paiyambo, oontshona noonkondo.Omundohotola Elisabeth Pape ngoka e li omukalelipo gwOngongahangano yAaEurope nenge tutye European Union mu Namibia, okwa popi kutya Namibia oku na oopelesenda 20 dhaantu mboka ye na ombuto yoHIV-AIDS.”Ngele sigo oompaka aalumentu owala yomwaalu omushona haye ki ikonakonitha, eshoneko lyontengenekwathaneko nenge tutye lyondjodhi yomumvo 2030 otoli ningi ngiini,” ta pula ngaaka.”Ngele nani itamu shunitha pevi omwaalu gwaantu mboka ya kwatwa kombuto ndjika, nena Namibia oku na okukala naantu ye na ombuto yoHIV-AIDS omimvo odhindji tadhi landula.”Barbara Rattay gwongundu yoDTA ngoka a li gumwe gwonaapolitika aashona yoongundu dhompilameno mboka ya li moshigongi shika, okwa indile kutya naku ningwe oveta tayi thiminike aalumentu mboka ye na ombuto yoHIV ya sile uunona wawo oshimpwiyu.”Nashi kale tashi dhengele kutya omukiintu kehe e na etegelelo nokwa monika ombuto yoHIV, na thiminikwe a popye kutya he yokanona olye opo na he yokanona a thiminikwe okukonakonwa kombinga yombuto yoHIV.”Ngele nee okwa monika ombuto yoHIV, na tamekithwe nepango lyoAnti-Retroviral Treatment (ART) opo a kale muukolele nokulonga nelalakano lyokuyambidhidha okanona nayina,” Rattay ta thaneke ngaaka omanga ta hakelelwa omake kaakwashigongi.Steve Katjiuanjo, ngoka e li Amushanga Omukuluntu mUuministeli wUuyuuki, okwi ikwata onkalo yokwiikwatelela owala maakiintu nenge tutye moomeme mboka ye na omategelelo oyo ya kale haya konakonwa.Ta ti mboka haya konakonwa, oyo owala mboka ya dhiginina okuya komathulo omathimbo nomathimbo.”Aakiintu yamwe ohaya tulwa momambo ethimbo kehe taya ka mona uunona wawo (kotango, okatiyali, okatitatu nosho tuu),” Katjiuanjo ta popi ngaaka.”Ngame mwene inandi itaala naanaa kutya oopelesenda ndhoka tadhi popiwa dhi li 20 kutya odho dhAanamibia mboka ye na ombuto yoHIV.Natu ningeni omakonakono galwe ngaashi ngoka ga ningwa ku Namdeb nosho wo ngoka ga ningwa miilongo yilwe ngaashi mu Botswana,” Amushanga omukuluntu ta popi ngaaka.Omukiintu gumwe ngoka a li omukuthimbinga moshigongi shika, okwa popi ngeyi kutya ooslongana ngaashi okwaaya momilalo, okukala nomuholike gumwe nosho wo okulongitha okoondoma, kage shi naanaa omapuko okulandulwa kaakiintu.”Aakiintu kaye na naanaa oonkondo ngele tashi ya pokulongitha okoondoma nenge okwaaya momilalo,” ta popi ngaaka.Ndala gwokUuministeli wOmavi nOmatulululo, okwa popi kutya pamaiyuvo ge, ookoondoma dhokutopolwa, ihadhi kala dha gwana.Nando ongaaka, pethimbo ta gandja uuyelele kombinga yosheetwapo she kombinga yetopolo lyookoondoma moshigwana, Abner Xoagub gwoshikondo shedhina Multisectoral HIV-AIDS Response Unit shi li mUuministeli wUundjolowele nOnkalonawa, okwa popi kutya momumvo 2000, ookoondoma dhi li poomiliyuna 14 odha li dha topolelwa moshigwana, omanga momumvo 2006 kwa li kwa topolwa ookoondoma dhaalumentu dhi li poomiliyuna omilongo mbali naheyali oshinkwanu hetatu (27,8 million).Momumvo 2000, konyala ookoondoma dhoomeme dhi li 3 000 odha li dha topolelwa moshigwana, omanga momumvo 2006 kwa li kwa topolwa ookoondoma dhoomeme dhi li 583 775.Ashike okwa li kwa shonekwa kuytya nakutopolwe ookoondoma dhi li pomiliyuna yimwe omumvo ngoka, ta popi ngaaka.Aakwashigongi oya li wo yi iikwata onkalo ndjoka ombwiinayi kutya ookoondoma dhimwe ndhoka hadhi topolwa oshali kEpangelo nosho wo komahangano galwe gaashi gopapangelo, ohadhi landithwa poondingosho dhimwe moshilongo.The Namibian mOmaandaha, okwa li a tula oshinyolwa kOmbanda yoshifo tashi popi kombinga yoondingosho konyala dhi 25 poSwakopmund ndhoka hadhi landitha ookoondoma ndhoka dhi na andola okutopolelwa aakwashigwana oshali.Oshogongi shika sha NDP3 osha hulu mOmaandaha.Oominista shOkabinete, iikondo yopaumwene nosho wo aakwashigwana koohandimwe oya li ya kutha ombinga momushangwa-thaneko gwomapandja 400 gwa NDP3 ngoka tagu ka kala gwa minithwa sho taku ka thikwa pehulilo lya Novemba.Omukanda nguka gwa NDP3 otagu ka tulwa miilonga okutameka momumvo gwoshimaliwa 2007-08 sigo omomumvo 2011-12.

Stay informed with The Namibian – your source for credible journalism. Get in-depth reporting and opinions for only N$85 a month. Invest in journalism, invest in democracy –
Subscribe Now!

Latest News