Okufaula omahogololo kashi shi oshimbuluma

Omusimanekwa, pendje ompito ndi tye sha moshifo shika kombinga yokuhogolola nomahogololo. Shika oshe etithwa kepulo handi li tsakaneke olundji mokati koshigwana shetu, unene tuu mumboka haya kutha ombinga momahogololo okuza kemanguluko (ano omimvo 20 ngashingeyi) nomumboka aagundjuka ya valwa pethimbo oshilongo sha manguluka.

Epulo olyo ndika: gNgele inandi ya komahogololo onda yona ompango yoshilongo tandi vulu okugeelwa paveta? h Epulo ndika ewanawa uuna naku lipula ena elago eta pewa eyamukulo. Oli li wo edhigu uuna nakulipula inaa mona eyamukulo tali mu opalele no ku mu tsa omukumo opo a vule okukutha etokolo nokuya komahogololo.
Omahogololo otuga na moshilongo shetu pamaludhi ogendji, ngaashi ngoka gokuhogolola iilyo yomutumba gwopashigwana, gokuhogolola Omupresitende, omalelo gomoondoolopa noomuni nosho wo omalelo gopaitopolwa nopaikandjohogololo (ano gookansela), nosho tuu.
Manga inaandi tya sha kepulo enene, nandi tumbaleke manga omapendafule ngoka ga kalala nale, aalumentu naakiintu (ano aamati naakadhona) ngoka ga sila ekondjelomanguluko lyaNamibia, meni nokondje yasho. Ombinzi yayo ndjoka ya tika oyo ye etitha (ya yoga) emanguluko lyetu. Oyo ya undula ’emanya’(uukayamukulwa nomathiminiko) ndele sigo otali gu, muMaalitsa 21,1990. Otu na oshitumbula hashi ti ‘Omukeepo iha yahwa’. Ano onda dhimbulukwa ngaa mboka yaapo shaashi mboka ye li momwenyo, ooluhupe, otuli nayo, nokuuwanawa woshilongo ngiika oya ningilathanako ngaa ‘kamakela kaka sa’, nongele pamwe hasho, oye na ompito yokupopya.
Tse otu shi lya popi katu shi Lyamwena! Yo yamwe taati: ‘Ndino evi lyomapendafule h. Nandi ye nee koshinyolwa-lalakano shandje. Oshoshili kutya omuntu a gwanitha oomvula 18 nenge dhi vulithe po ita vulu okumangwa po moNamibia molwaasho andopa okwiinyolitha nenge okuya komahogololo, ashike shoka oshili oshinakugwanithwa shomuntu e li mevi lyamanguluka nolyuudemokoli (ondiikwatela). Ekotampango lyaNamibia, Okatendo 17(2) otaka ti: ‘Omukwashigwana kehe a adha oomvula 18 ota kala ena uuthemba wokuhogolola naangoka a adha oomvula 21 ota vulu okuhogololwa mombelewa yopashiwana.
Ngele nani kehe gumwe oku na uuthemba mbuno, omolwashike inaatu hala oku wu longitha? Uuthemba ohawu endele pamwe nemanguluko, noshinakugwanithwa wo! Natu dhiladhile nee ando, oshiholelwa, aaNamibia ya tegelelwa yaka hogolole oongundu dhopolotika ndhoka ya hala nOmupresitende konima yoomvula ntano, ndele ayehe etaa si uunye okuya ko. Mbela Namibia otali ka ithanwa we tuu evi lyuudemokoli? Shika osho nee tandi ithana oshinakugwanithwa, okukaleka po uudemokoli wu na omwenyo nowoshili moshilongo.
Uuthemba womukwashigwana kehe hapo wa hulile owala mpoka, owe mu pa wo oonkondo dhokupula, okulandula nuukeka nokulundulula wo ewiliko tashi pitile momahogololo. Kutya nee elunduluko otali ya sho omuwiliki ngu itaa vulu sha nenge a ndopa ta pingenwa po nagumwe omunandjungu mongundu omo tuu moka, nenge taku hogololwa ewiliko epe lyongundu yimwe ompe. Ayihe mbika oyi li momake gomuhogololi i iteka okuhogolola. Etompelo enene hali gandjwa kumboka nda popya nayo olyo ndjoka: ‘Otashi kwatha shike ndi kale tandi hogolola, tandi ningile owala yakwetu uuwanawa (tandi ya tula pomagadhi) ngame itee mono po sha’? Olundji aakwashigwana ohayi itungile uugumbo mpoka pwaana uutungilo. Pethimbo limwe aawiliki kaye shi ngele aakwashigwana oye na shi ya pumbwa shaashi ihaa pula sha. Noshikwawo ngele, oshiholelwa, ngame omuwiliki nda hogololwa ndele aawilikwa oya pumbwa ndi ya pe iilonga tse inaatu shi uvathana manga inaa tu ya komahogololo, omolwashike ya hala ekwatho mpono kaali li?
Nakale nee ngu ta pula iilonga oye ngu inaa hogolola. Hamba oshinima okulya aantu ya lala? Owo uudemokoli mbono nani? Okokutya, AaNamibia yakwetu natu kutheni ko oongaku etatu longitheni uuthemba mbu twa pewa kEkotampango lyetu ndele etatu kutha ombinga momahogololo kehe ethimbo, kutya nee otwa nyanyudhwa kaawiliki mba yeli po nando otu uvithwa nayi.
Nando nee owa geya , omahogololo hago geku ningi nayi, owa ningwa nayi komuwiliki ngu wa tula po ngoye inoo tala nawa (nenge inoo hogolola nado osha!). Uuna wa geya sho inoo lya iiyimati yoshilongo shoye, molwa ewiliko lya ndopa, inda ko nee nongeyo yoye, eto hogolola pamwe pwi ili/gumwe i ili. Ohatu ti: ‘Waa nangananga ku li muste gwa kadhila’, ‘ Waa kambadhala kusindi’, ye ‘Kakala iha tondoka inaa dhengwa’. Ngele hasho, molwashike aakondjelimanguluko yoshilongo shino ya thikama etaa pula shawo, itaa ya shuna monima, taya shangwa? Inaya shangwa ashike ihe oya totelwa wo nUuministeli wawo. Sha kala ko oshuunona wa valelwa mekondjo.
Mpaka inandi tya tuyeni atuheni tuka yungile Epangelo oontanda ihe otandi ti; tu thikameni atuheni, natu ki inyolitheni uukalata womahogololo, naamboka tu na nale
uukalata natu wu tale ngele owuli tuu nawa, opo tu ka kutheni ombinga mokuhogolola oongundu dhetu naawiliki mboka twa hala, oshali shaMuhongi! Ano natu taleni onkalo yili ngaashi yi li.
Ngele onda yi mositola yontumba etandi landa mo okatite kosuuka, ndele ndika tule mokakopi kokoothiwa nani oshinima omongwa, omolwashike itaandi ka landa koositola dhilwe ndhi dhi na iinima yolela nenge itaadhi nyokoma aantu? Shino oshafa wo ngele onda landa ohema mositola, shaashi yina ombiliha, ndele ndi yi yoge oya tuuka ashike mbala, omolwashike itaandi yi koositola ndhi dhi na iikutu ya kola, nando ota shi pula ndje omapeni ogendji?
Pehulilo mpaka nandi tye owala kaahogololi aakwetu; okakalata komahogololo oka fa ashike ombindja yuutalala, ohaamala nenge iikuni. Ito tegelele uutalala wu ye ngoye opo
to tondoka wuka lande nawa ombindja. Ngaashi wo ito tegelele wu kale wa hala okupangela omweelo nenge okudhengela omboha opo wu ka lande nawa ohaamala. Ngoye natango ito tege omvula yomuzimbi yi tungile iikongo opo wu tule iikuni mondunda. Oto ti ngiini kombinga yokukalanda elehita (elahite) sho olusheno lwa gwa ko nale? Sho ngaa tu na oshinakugwanithwa okukala tu na/twa pungula iinima nda tumbula pombanda, osho wo tu na okukala tu na okakalata komahogololo, onzapo yevalo, okamutse, ombiimbeli, nosho tuu. Natu ki inyolitheni ano aaholimbili opo tu gwanithe po shoka sha kondjelwa komapendafule ngoka gaka lala nokupalela ondjila ombwanawa aanona, mboka inaaya adha oomvula 18 naamboka inaaya valwa natango. Ngeyi otandi tsu kumwe netumbulo hali igidhwa kaaleli yoshilongo shika, kutya, ‘Namibia olya manguluka aluhe sigo aluhe, na kali na esiku li ka kolonyekwe we.’
Omuholi- guudemokoli (S.Eino Oshikoto Region)