OSHILI, omuperesidende Hifikepunye Pohamba okwi imonena oshitopolwa shevi muuninginino woshitopolwa shaKavango, pakwatho lyOmukwaniilwa Sitentu Mpasi? Uuyelele mbuka tawu halutha owa etwa puuyelele mohofa yamengestrata gwa Kahenge oshiwike sha yi pethimbo lyiihokolol yaanafaalama yaana omadhina yokomikunda, mboka elelo lyUukawangali lya ti oya li taya litha iimuna yawo shaali paveta moshitopolwa shoka, nokutula uulithilo mboka muupyakadhi woku guguka.
Ehololo lyoshinima shika puuyelele olya fa lina omwiityo kutya, ngele ito ya vulu oku ya pita, ninga gumwe gwawo, onkatu ndjika ya ningwa komuperesidende omudhiginini miinima noshowo ngoka ha monika ha tala mboka yaana oshindji.Otashi nikitha oluhodhi kutya Omuperesidende okwa ya mongundu yaawiliki yopombanda mboka ya kutha omahala mevi lyaayehe yeshi ningi ya pitiko aanafaalama mboka yakankamekela oonkalamwenyo dhawo kokulonga omapya nokulitha iimuna miitopolwa yokuushayi. Shika oshinima tashi humitha komeho omukalo tagu ulike elongitho nayi lyoonkondo nondhilo kaantu mboka ya inekelelwa ewiliko lyoshilongo okushininga muuwanawa waamboka aankundi naadhinwa.Omahokololo ngoka taga popi aawiliki mepangelo yena omahala omanene miitopolwa yaayehe omathimbo ogendji iha ga yeluthwa nenge poompito dhimwe ohaga ekelwahi nomayamukulo ngaashi kutya evi ina li yakwa nenge kutya ehala ndyoka olya pewa omuwiliki ngoka kelelo lyopamuthigululwakalo , mboka oyo yeli oonakuli tonatela. Ndele oshinima shika ngele osha konenenwa nawa, otashi monika kutya osha luudha noonkondo, kashili pahedhi dhuuyuki noshowo otashi etitha omaipulo gopamaiyuvo.Sho ishewe oshina iilanduli iinene tayi ka guma oshilongo.Okuza kemanguluko aawiliki yomepangelo yomwaalu gwontumba oya taamba omahala miitopolwa yokuushayi okuza kaawiliki yopamuthigululwakalo, na omahala ngoka oha ye ga longitha ongo omaliko gawo gopaumwene.Gavena gwaHangwena oshiwike shayi okwa lombwele oThe Namibian kutya kewete pena epuko mokupa omukwaniilwa, Sitentu Mpasi ohauto yoshinanena hayi longitha omagulu agehe ongo epandulo molwoku pewa omahala gaali moka ta lith iimuna ye.Oomwedhi dha pitipo, omuperesidende Pohamba okwa li a gandja elombwelo kutya oshinima shomupeviminista ena evi lyomoshitopolwa shaayehe eli tula molugumbo nashi konakonwe. Tjekero Tweya omupevi gwIipindi okwa li a lundilwa kutya okwa tula molugumbo ehala lyokomikunda lyuunene woohektara omayovi 3000 moshitopolwa shi li kohi yelelo lyaaHambukushu, nongeyi okwa lumbula aakalimo yomomukunda ngoka elongitho lyehala ndyoka.Tweya okwa li a lundilwa kutya okwa lumbula aantu mboka elongitho lyomboola yomeya momukunda ngoka noshowo uulithilo wiimuna yawo.Oshinima sha Tweya shoku tula omahala molugumbo na yakwawo yalwe osho ashike omukalo gwokwiiulika kutya nayo oyena oofalama, ndele hamolwaashoka mbaka omo yiikwatelela okuhupa esiku kehe , okuyeleka naanafaalama yokuushayi mboka haya longitha omahala gokomikunda ongo ogo ashike oonzo tadhi ya hupitha.Ndjika oyo wo onkalo yelongitho lyomahala komikunda ku Pohamba naawiliki yalwe yopombanda. Moshilongo ashihe oshinima shaamboka ya zako taya kuthapo omahala omanene miitopolwa yaayehe otashi ende tashi koko, nonando omilandu odha tulwapo ndhoka tadhi shi sitha uunye opo shaaningwe.Ethimbo olya pya opo oonkundathana dhi lunduluke oku guma oshinima shomautho gompango noku tala kutya oshike tashi ningwa po pailonga noshowo iilanduli yoonkatu ndhoka dhina oku katukwa.Oshoshili ompango ita yi indike aawiliki yopombanda oku pewa omahala miitopolwa yaayehe, ndele oveta ota yi indike kutya evi lyuunene wu vule oohektara omilongo 20 ka li na okutulwa molugumbo. Oshili ,woo kutya aawiliki nayo oya pumbwa evi ndele, yo oye na omikalo noonzo dhilwe okuyeleka naamboka yaana omikalo dhilwe okuhupa kakele kokulitha nokulonga omapya miitopolwa yaayehe.Oshoshili, woo kutya aawiliki yopamuthigululwakalo oye na oonkondo oku tokola kutya olye ta pewa evi nenge ehala mevi lyaayehe. Epulo oondika kutya omuselekadhi okuna ompito ombwaanawa yoku pewa ehala ngele oye li methigathano noohashike shalye,nokonima sho aniwa a tindi oku hokanwa komukwaniilwa, a kale mehala ndyoka ya kala mo nomulume ngoka a yonukako ngashingeyi. Oshikwawo ompito yi thike peni aanafaalama yaana omutumbo noyaana omadhina taya kala nota ya vulu okunwethamo omukwaniilwa opo eya pe ehala ya lithepo iimuna yawo okukondjitha ehalo lyagavena Nghaamwa ngoka tavulu okugandja osheenditho oshaanawa shomunafaalama hashinana komagulu agehe. Aawiliki yepangelo ohaya uvika taya pangula noku popya aatiligane kutya oyena ondjo mokuhakana nokwiikuthila evi yeli yugu aaAfrica pethimbo lyuupiyapika, ndele ngashingeyi aawiliki yaNamibia lyiithikamena oyo ishewe yoyene taya nkundipike oshinima shelundululo lyevi sho, nayo taya hakana noku liikuthila momikalo ngandhoka.Aawiliki yepangelo lyetu oya ndopa miilonga yawo yoku kondolola oondando dhevi. Noshishiwike nawa omathimbo, ngaka kutya omuntu oto uvu aapunguli yaza ko South Africa, Europa, America, na China taya landa oofaalama, koondando ndhoka aaNamibia ya tala dha pitilia noonkondo. Oshiholelwa ofaalama yuunene woohektara 4000 kokule nehala lyasimana lyokulonga epungu momudhongoloko gwOtavi, Oshaanda nOshomeya, oya landithwa koomiliona 9 pofanditha, nofaalama onkwawo yuunene woohektara 19 000 oya landwapo komukwashigwana gwa South Africa koomiliona 35, omanga yimwe yoohektara omayovi 10 000 oya landithwapo koodola oomiliona 12. Oofaalama ndhika ooyene oye dhi landa haashoka andola ye dhi pumbwa okulonga oondya nenge okulithamo iimuna paipindi neitulemo andola, ndele okuulika ashike omuthika gwonkalamwenyo mpoka yeli, kokutya omathimbo gamwe otaye ya talelepo oofaalama dhawo oku vululukwa muushitwe inaawu luudhikwa konkalo yehumokomeho palwe.Oshinima shika otashi tula onkalo yegameno lyiikulya moshilongo muupyakadhi na otashi tindile woo aagundjuka ya Namibia ompito yoku kala nevi mwakwatelwa nevi lyomiilando molwaashoka ita ya vulu we okuli landa. Aanapolitika noshowo aawiliki yalwe oya pumbwa okudhiladhila nawa iilanduli yiilonga yawo.\Moku kutha omahala gevi lyokomikunda nolundji oha ye ga kutha omanene ota ya pondo eyokomeho lyuunafaalama, unene tuu waanafaalama aagundjuka. Ishewe ota ya yugu aakwashigwana aathigona ompito yokwiilongela onkalamwenyo yishi ku talwa mokulonga omahala ngoka.Naashoka oshiwinayi ooshoka kutya ota ya dhikepo onkalo noohedhi oompe dhokwiihola mwene, ndhoka tadhi ti kehe shimwe onde shii halela, naashika osha nika oshiponga koshilongo pethimbo ndika nomonakuyiwa. Lela nawa na dhiladhila nawa.
Stay informed with The Namibian – your source for credible journalism. Get in-depth reporting and opinions for
only N$85 a month. Invest in journalism, invest in democracy –
Subscribe Now!